ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਬਾਰੇ ਗੁਰਮਤਿ ਨਜ਼ਰੀਆ
-: ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਮਿਸ਼ਨਰੀ 510 432 5827  190219

ਸ਼ਿੰਗਾਰ-ਸ਼ੋਭਾ ਵਧਾਉਣ ਦਾ ਸਮਾਨ, ਗਹਿਣਾ ਭੂਸ਼ਣ, ਕਾਵਿ ਅਨੁਸਾਰ ਪਹਿਲਾ ਰਸ- ਸਭ ਸਿੰਗਾਰ ਬਣੇ ਤਿਸੁ ਗਿਆਨੇ॥ (੯੭) ਹਾਰ-ਸ਼ਿੰਗਾਰ-ਪਿਰੁ ਪਰਦੇਸਿ ਸਿਗਾਰੁ ਬਣਾਏ॥ (੧੨੭) ਸ਼ਿੰਗਾਰ-ਨੌਂ ਰਸਾਂ ਚੋਂ ਇਸਤਰੀ ਪੁਰਖ ਦੇ ਪਿਆਰ ਵਾਲਾ ਰਸ। ਸਜਾਵਟ ਦੇ ਸਮਾਨ, ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸੁੰਦਰਤਾ ਵਧੇ, ਅਜਿਹੇ ਬਸਤ੍ਰ ਗਹਿਣੇ ਆਦਿਕ ਜੋ ਸੋਲਾਂ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਮੰਨੇ ਗਏ ਹਨ-ਸੋਲਹ ਕੀਏ ਸੀਗਾਰ ਕਿ ਅੰਜਨੁ ਪਾਜਿਆ॥ (੧੩੬੧) ਕੀਓ ਸਿੰਗਾਰੁ ਮਿਲਨ ਕੇ ਤਾਈ॥ ਭਾਵ ਪ੍ਰਭੂ ਪਤੀ ਨੂੰ ਮੋਲਣ ਲਈ ਹਿਰਦਾ ਗੁਣਾਂ ਨਾਲ ਸ਼ਿੰਗਾਰਿਆ।

ਡਾ. ਦਿਲਗੀਰ ਅਨੁਸਾਰ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਦਾ ਅਰਥ ਪ੍ਰੇਮ, ਰਸੀਲਾਪਨ, ਰਸ ਰਸਿਕਤਾ, ਸੰਧੂਰ ਦੇ ਨੋਧਾਨ, ਕਾਮ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਭਾਵਨਾ, ਕਾਮ ਖੇਡ ਵਾਸਤੇ ਵਧੀਆ ਕਪੜੇ ਗਹਿਣੇ ਪਰ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਜਿਸਮਾਨੀ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਵਧਾਊ ਸਮੱਗਰੀ, ਪਹਿਰਾਵੇ ਅਤੇ ਗਹਿਣਿਆਂ ਵਗੈਰਾ ਨਾਲ, ਔਰਤ ਦੇ ਜਿਸਮਾਨੀ ਸਜਾਵਟ ਵਾਸਤੇ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਬਹੁਤੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਵੇਲੇ, ਦਿਲਕਸ਼ ਲੱਗਣ ਲਈ ਹਾਰ-ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਕਰਦੀਆਂ, ਮਤਲਵ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਖੂਬ ਸੂਰਤ ਬਣ ਕੇ ਦਿਖਾਉਣਾ, ਲੁਭਾਉਣਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰ ਕਾਮ ਖਿੱਚ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਸਿੱਖ ਮੱਤ ਐਸੇ ਸ਼ਿਗਾਰ ਨੂੰ ਇਖਲਾਕ ਦੇ ਉਲਟ ਸਮਝਦਾ ਹੈ। ਸਿੱਖਾਂ ਚ ਸ਼ਿੰਗਾਰ 'ਚ ਦੰਦ ਸਾਫ ਕਰਨੇ, ਇਸ਼ਨਾਨ ਤੇ ਕੇਸੀਂ ਕੰਘਾ ਕਰਨਾ, ਚੱਜ ਦੇ ਕਪੜੇ ਪਹਿਨਣਾ, ਦਾੜ੍ਹੀ, ਦੁਪੱਟਾ ਦਸਤਾਰ ਸਜਾਉਣਾ ਅਤੇ ਸੁਹਣੇ ਜੁੱਤੇ ਪਹਿਨਣਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਪਸੀਨੇ ਤੋਂ ਬਚਨ ਲਈ ਸੁਗੰਧੀ ਪਾਊਡਰ ਵਰਤਣਾ ਮਨ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ। ਸੁਰਖੀ (ਲਿਪਸਟਿਕ ਲਗਾਉਣਾ, ਵਾਲਾ ਨੂੰ ਬਲੀਚ ਕਰਨ, ਰੰਗਣ ਜਾਂ ਕੱਟਣ ਵਰਗੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੀ ਸਿੱਖ ਮੱਤ ਇਜ਼ਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ। ਸਿੱਖ ਮੱਤ ਚ ਨੱਕ, ਕੰਨ ਛੇਦੇ ਬਿਨਾ ਗਹਿਣੇ ਪਾਉਣੇ ਮਨਾ ਨਹੀਂ ਹਨ। 

ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰਮਤ ਵਿੱਚ ਚਪਲਤਾ ਵਧਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਜੋ ਅੰਗ ਵੇਧਣ ਅਥਵਾ ਕੁਦਰਤੀ ਰੰਗ ਰਪ ਨੂੰ ਵਿਗਾੜ ਕੇ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਨਿੰਦਤ ਹਨ। ਸਰੀਰ ਦੀ ਅਰੋਗਤਾ ਅਤੇ ਬਲ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣਾ ਅਤੇ ਸ਼ੁਭ ਗੁਣਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਤਾਈਂ ਭੂਸ਼ਿਤ ਕਰਨਾ ਉੱਤਮ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਹੈ-

ਸਤੁ ਸੰਤੋਖੁ ਦਇਆ ਧਰਮੁ ਸੀਗਾਰੁ ਬਨਾਵਉ॥ (੮੧੨)
ਮਨਮੁਖਿ ਸੀਗਾਰੁ ਨ ਜਾਣਨੀ, ਜਾਸਨਿ ਜਨਮੁ ਸਭੁ ਹਾਰਿ॥ ਬਿਨੁ ਹਰਿ ਭਗਤੀ ਸੀਗਾਰੁ ਕਰਹਿ, ਨਿਤ ਜੰਮਹਿ ਹੋਇ ਖੁਆਰੁ॥
ਸੰਸਾਰੈ ਵਿਚਿ ਸੋਭ ਨ ਪਾਇਨੀ, ਅਗੇ ਜਿ ਕਰੇ ਸੁ ਜਾਣੈ ਕਰਤਾਰੁ॥ (੯੫੦)
ਅਚਾਰਵੰਤਿ ਸਾਈ ਪਰਧਾਨੇ॥ ਸਭ ਸਿੰਗਾਰ ਬਣੇ ਤਿਸੁ ਗਿਆਨੇ॥ ਸਾ ਕੁਲਵੰਤੀ ਸਾ ਸਭਰਾਈ ਜੋ ਪਿਰਿ ਕੈ ਰੰਗਿ ਸਵਾਰੀ ਜੀਉ॥ (੯੭)
ਭਰਤਾ ਕਹੈ ਸੁ ਮਾਨੀਐ ਏਹੁ ਸੀਗਾਰੁ ਬਣਾਇ ਰੀ॥ (੪੦੦)

ਕਾਵਿ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ੧੬ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਇਹ ਹਨ-

ਪ੍ਰਥਮ ਸਕਲ ਸੁਚਿ ਮਜਨ ਅਮਲ ਵਾਸ, ਜਾਵਕ ਸੁਦੇਸ ਕੇਸ਼ ਪਾਜ ਕੋ ਸੁਧਾਰਬੋ।
ਅੰਗ ਰਾਗ ਭੂਸ਼ਨ ਵਿਵਿਧ, ਮੁਖਬਾਸ ਰੰਗ, ਕੱਜਲ ਕਲਿਤ ਲੋਲ ਲੋਚਨ ਨਿਹਾਰਬੋ।
ਬੋਲਨ ਹਸਨ ਮ੍ਰਿਦੁ ਚੱਲਨ ਚਿਤੌਨ ਚਾਰੁ ਪਲ ਪਲ ਪਤਿ ਵ੍ਰਤ ਪ੍ਰੀਤਿ ਪ੍ਰਤਿਬਾਰਬੋ।
ਕੇਸ਼ੋ ਦਾਸ ਸਵਿਲਾਸ ਕਰਹੋ, ਕੁਵਰਿ ਰਾਧੇ, ਇਹ ਬਿਧਿ ਸੋਰਹਿ ਸ਼ਿੰਗਾਰਨ ਸ਼ਿੰਗਾਰਬੋ।
ਸਿੱਖ ਮੱਤ 'ਚ ਮਹਿੰਦੀ ਮਾਂਗ ਛੇਦਕ ਗਹਿਣੇ, ਪਾਣ, ਦੰਦਾਸਾ ਕੱਜਲ ਆਦਿਕ (ਅਰਥਾਤ ਚਪਲਤਾ ਵਧਾਉਣ ਅਤੇ ਮਨ ਨੂੰ ਵਿਕਾਰਾਂ ਵੱਲ ਪ੍ਰੇਰਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਨਿੰਦਤ ਹਨ-

ਬਿਨੁ ਪਿਰ ਕਿਆ ਤਿਸੁ ਧਨ ਸੀਗਾਰਾ। ਪਰ ਪਿਰ ਰਾਤੀ ਖਸਮੁ ਵਿਸਾਰਾ॥ ਜਿਉ ਬੇਸੁਆ ਪੂਤ, ਬਾਪ ਕੋ ਕਹੀਐ, ਤਿਉ ਫੋਕਟ ਕਾਰ ਵਿਕਾਰਾ ਹੇ॥ (ਮਾਰੂ ਮਹਲਾ ੧)